قسمت های مختلف چشم انسان عبارتند از :پلک ها، ملتحمه، قرنیه، لیمبوس، صلبیه، عنبیه، مردمک، عدسی،اتاقک قدامی، مشیمیه، فضای خلفی و زجاجیه، شبکیه، عصب چشم و عضلات چشم.
پلک ها:
پلک ها؛ بافت های منحصر به فردی هستند که پوشش مخاطی متحرکی را تشکیل می دهند که تمام سطح کره چشم را می پوشاند . بنابراین پلکها خط مقدم دفاع سطح چشم در مقابل خشکی و آسیب ها می باشند . اگر پلکهادچاراختلالات آناتومیک یا عملکردی باشند ، اولین قدم درمانی در جهت بهبود وضع سطح چشم، اصلاح فیزیولوژی نرمال پلک است.حدود ۱۰۰ مژه در پلک بالا و ۵۰ مژه در پلک پایین وجود دارد که دقیقا قدام به صفحه تارسی خارج شده و به سمت جلو خم می شوند. مژه های فوقانی به سمت بالا و مژه های تحتانی به سمت پایین قوس برمی دارند که باعث گیر انداختن و جلوگیری از ورود اجسام ریز به داخل سطح کره چشم می شوند.
ملتحمه:
ملتحمه یک لایه شفاف محافظ است که سطح داخلی پلک ها و روی سفیدی کره چشم را می پوشاند.در واقع ملتحمه یک اپیتلیوم مخاطی است که از محل اتصال پوستی مخاطی لبه پلک تا لیمبوس قرنیه ای – صلبیه ای ادامه یافته است . مساحت ناحیه ملتحمه بیشتر از سطح کره چشم و پلکهاست و باعث ایجاد چندین چین می شود. چین ها در فورنیکس ها برجسته تربوده وبرای حرکت کره چشم لازم هستند . در سمت داخل، فورنیکس وجود ندارد و چین ملتحمه ایجاد چین نیمه هلالی را می کند.
قرنیه:
قرنیه(Cornea) راهی است که از طریق آن اطلاعات بینایی از دنیای خارج وارد چشم می شود. بنابراین، یک بافت اپتیکی کاملا تخصص یافته است که بایدشفافیت وتوانائی انکسار نور مرئی آن حفظ شده و در مقابل نیروهای خارجی مثل خشکی، تهاجم میکروبی و آسیب وضربه ها مقاومت کند.قرنیه بافتی است شفاف در جلوی چشم که در محل لیمبوس (حلقه دور قرنیه) به ملتحمه متصل میشود. قطر افقی آن ۷۵/۱۱ و قطر عمودی ۶/۱? میلیمتر است. ضخامت آن از مرکز به محیط افزایش می‌یابد (۶۵/۰- ۵۲/۰) میلیمتر. منابع تغذیه قرنیه ، عروق لیمبوس ، زلالیه و اشک است. قسمت سطحی قرنیه بیشتر اکسیژن خود را از اتمسفر میگیرد. ساختمان یکنواخت ، بی‌آب بودن و بی‌رگ بودن عوامل شفافیت قرنیه میباشد.اعمال جراحی لیزیک و یا لیزر برای تصحیح شماره عینک بر روی این قسمت انجام می گیرد. با انجام این گونه اعمال جراحی، انحنای قرنیه تغییر و شماره چشم اصلاح می گردد .
به گفته دیگر؛ قرنیه قسمت شفاف و شیشه مانند جلوی چشم میباشد که مقطعی از یک کره یا یک جسم بیضوی منظم است که از ورای آن قسمت رنگی چشم یعنی عنبیه دیده میشود. در واقع رنگ چشم وابسته به عنبیه است که از فردی به فرد دیگر متفاوت میباشد و قرنیه کاملا شفاف است. نور پس از عبور از قرنیه و عدسی چشم به شبکیه می‌رسد تا در آنجا تصویر تشکیل گردد و پس از فعل و انفعالاتی، اطلاعات این تصویر بصورت امواج الکتریکی-عصبی به مغز منتقل گردد و فعل بینایی کامل گردد. هر گونه اختلالی که در این مسیر بروز نماید سبب کاهش بینایی میشود. قرنیه اولین عنصر در این مسیر میباشد و وجود یک قرنیه شفاف و با شکل هندسی منظم، لازمه اصلی بینایی است
لیمبوس
لیمبوس محل آناتومیکی تبدیل اپیتلیوم اسکلرا و ملتحمه به قرنیه بوده و معتقدند که محل سلولهای بنیادی اپی تلیال قرنیه است. در لیمبوس، اپی تلیوم مطبق منشوری ملتحمه به اپی تلیوم مطبق سنگفرشی قرنیه و آستر مخاطی رگدار اپیتلیوم ملتحمه به یک شبکه پرعروق لیمبال ختم می شود. برای تامین غذا و اکسیژن سلولهای بنیادی لیمبوس که میتوزفعال دارند، این شبکه عروقی اهمیت دارد. علاوه بر این لیمبوس در تعیین حدود سلولهای ملتحمه از سلولهای قرنیه نقش دارد.
صلبیه:
صلبیه قسمت سفیدی چشم است که درامتداد قرنیه میباشد و تا پشت چشم و تاعصب بینایی ادامه می یابد. در واقع صلبیه بافت نسبتاً محکمی است که دورتا دور کره چشم به جز قرنیه را می پوشاند.
عنبیه:
عنبیه بخش رنگی پشت قرنیه است که رنگ چشم افراد را تعیین می کند.عنبیه به رنگهای مختلف مانند آبی، سبز، قهوهای، عسلی وغیره میباشد.
مردمک:مردمک، سوراخی است در وسط عنبیه که مقدار نور وارد شده به چشم را تنظیم می کند. وقتی چشم در محیط پر نور قرار می گیرد مردمک تنگ می شود تا مقدار نور کمتری وارد چشم شود؛ و بر عکس زمانی که چشم در محیط کم نور قرار می گیرد مردمک گشاد می شود تا نور بیشتری وارد چشم شود.
عدسی:
عدسی عضوی است محدب الطرفین ، قابل انعطاف، بدون رگ و شفاف با قطر ۹ میلیمتر و ضخامت ۴ میلیمتر که ما بین مایع زلالیه و زجاجیه چشم قرار دارد. و توسط زنولها به شیارهای بین جسم مژگانی اتصال دارد.عدسی در پشت مردمک واقع شده است و عمل تطابق و متمرکز کردن نور بر روی شبکیه را انجام می‌دهد.
در هنگام مطالعه، عدسی با تغییر انحنا خود این امکان را ایجاد می‌نماید که بتوانیم اجسام نزدیک را بخوبی ببینیم. این قابلیت از سن ۴۵-۴۰ سالگی به بعد، کاهش می‌یابد و بنابراین پیر چشمی عارض می‌گردد، بدین معنا که برای دید نزدیک و مطالعه نیاز به عینک جداگانه خواهد بود. هرگاه فردی به نزدیک نگاه می‌کند، انقباض عضله سیلیاری، کشش عدسی را کم می‌کند و لذا عدسی کروی‌تر شده و قدرت انکساری بیشتری پیدا می‌کند و تصویر جسم نزدیک را بر شبکیه می‌اندازد (عمل تطابق). در نگاه به دور عکس این حالت اتفاق می‌افتد. با پیر شدن و کاهش حالت ارتجاعی عدسی ، قدرت تطابق آن کاهش می‌یابد و فرد تار می‌بیند.این همان حالتی است که به آن پیر چشمی گفته می شود.آب مروارید که یکی از شایعترین بیماریهای چشم میباشد که بعلت کدر شدن عدسی چشم اتفاق می افتد.
اتاقک قدامی:
اتاقک قدامی فضای کوچکی است که بین قرنیه و عنبیه قرار دارد. در این فضا مایعی به نام زلالیه جریان دارد.در چشم مرتباً مقداری از مایع زلالیه تولید و ازطریق مجاری زاویه چشم خارج می شود . اگر به هر دلیلی تعادل بین تولید و خروج این مایع به هم بخورد مقدار مایع زلالیه در چشم افزایش پیدا می کند و فشار داخل کره چشم از حد طبیعی بیشتر می شود. بالا رفتن فشار چشم به پرده شبکیه و عصب بینایی آسیب می زند و باعث بیماری آب سیاه یا گلوکوما می شود.
مشیمیه:
مشیمیه پرده نازک سیاه رنگی است که دور شبکیه را احاطه کرده است. این پرده تعداد زیادی رگ های خونی دارد که مواد غذایی را به بخش هایی از شبکیه می رساند. به علاوه سلول های این لایه حاوی تعداد زیادی رنگ دانه سیاه ملانین است که رنگ سیاهی به این بخش از چشم می دهد. وجود رنگ سیاه مانع از انعکاس نورهای اضافی در داخل کره چشم می شود و به تشکیل تصویر واضحتر کمک می کند.
فضای خلفی و زجاجیه:
فضای خلفی چشم که محوطه پشت عدسی چشم است توسط زجاجیه که در واقع یک ماده ژله مانند شفاف است پر میشود. در بعضی شرایط مثل افزایش سن، ضربه به چشم، نزدیک بینی متوسط تا شدید، دیابت و …. ساختمان ژله مانند زجاجیه تغییر می کند و در بعضی جاها حالت آبکی پیدا می کند.این تغییرات بصورت اشکال متحرکی شبیه مو و یا بال مگس ( مگس پران) در میدان بینایی دیده می شوند. خصوصا در موقع نگاه به یک زمینه سفید و روشن این اشکال بیشتر جلب توجه می‌کند.
در صورتی که فردی به صورت حاد دچار مگس پران و یا احساس جرقه زدن (فلاشینگ) شود؛ باید از نظر احتمال سوراخ شدگی شبکیه معاینه شود.
شبکیه:
قسمت حساس به نور چشم است که در پشت چشم ، مابین زجاجیه و مشیمیه قرار دارد و شامل مجموعه ای از سلولهای حساس به نور و انواع مختلف نرونهاست. سلولهای استوانه ای مسئول دید سیاه و سفید هستند و سلولهای مخروطی رنگها را تشخیص می دهند. نرونهای میانی شبکیه نیز سیگنالهای بینایی رسیده را جمع آوری و اطلاعات را به عصب بینایی منتقل می کنند.
شبکیه از میلیونها سلول اختصاصی فتورسپتور (گیرنده نور)بنام سلولهای مخروطی و استوانه ای تشکیل شده است که شعاعهای نوری را به سیگنالهای الکتریکی تبدیل می کنند و از طریق عصب بینایی به مغز منتقل می کنند. سلولهای استوانه ای توانایی دید در نور کم و سلولهای مخروطی توانایی دید رنگها را به ما می دهند .
ماکولا، که در مرکز شبکیه قرار دارد، محل تجمع بیشترین تعداد سلولهای مخروطی است. فوآ، فرورفتگی کوچکی در مرکز ماکولا، بیشترین سلول مخروطی را داراست. ماکولا مسئول دید مرکزی، دید رنگها و تشخیص دقیق جزئیات است. سلولهای استوانه ای درقسمت محیطی شبکیه (اطراف شبکیه) قرار دارند و امکان دید در شب و دیدن حرکت اشیاء در اطراف را می دهد .
لایه پیگمانته (رنگدانه دار) شبکیه مابین شبکیه و مشیمیه قرار دارد و حاوی ملانوسیتهایی است که مسئول رنگ سیاه آن هستند. این پیگمانها باعث می شوند تمام نورها داخل چشم جذب شود وچشم مانند اتاق تاریک عکاسی عمل کند.
عصب چشم:
عصب بینایی، در پشت شبکیه قراردارد که سیگنالها را از سلولهای فتورسپتور به مغز منتقل می کند . این عصب پیام های بینایی را از شبکیه به مغز ارسال می کند.در بعضی ازبیماریها مانند مولتیپل اسکلروزیس یا همان MS ، مسمومیت با الکل متیلیک (الکل چوب)، آب سیاه و…. عصب بینایی آسیب می بیند.
عضلات چشم:
حرکات کره چشم در هر چشم به وسیله ۶ عضله خارج کره چشمی که به اطراف کره چشم می چسبد کنترل می شود. اختلال حرکتی و یا عدم هماهنگی آن ها می تواند به انحراف چشم یا لوچی منجر شود.
بعضی بیماریهای چشم
تیرگی دید :eyestrain
مهمترین علل تیرگی دید عبارنتد از عیب انکسار چشم ، کدورت قرنیه ، آب مروارید ، کدر شدن مایع زجاجیه ، خونریزی ، و ….. می باشد.
دو بینی : diplopis
دو بینی یا چپی چشم مربوط به عدم تعادل یا تطابق عضلات خارج چشمی است . این عدم تطابق ممکنست ناشی از ابتلای اعصاب سوم ، چهارم و یا ششم مغزی در اثر آسیب ، اختلال عروقی تومور درون جمجمه ، مننژیت یا از بین رفتن میلین و یا شکستگی استخوانهای حفره چشم باشد.
پارگیهای پلک : در صورتیکه لب پلکها پاره شده باشد لازم است بیمار به متخصص ماهری معرفی شود که در دوختن پارگی دقت کند. در صورت عدم دقت ممکنست شکاف یا ناهمواری دائمی باقی بماند.
پریدن یا باصطلاح زدن پلکها : پریدن پلکها نشانه بیماری خاص چشمی نیست بلکه زمانی در اثر فعال شدن اعصاب نگهدارنده پلک می باشدکه مکررا با پریدن خود ما را به توجه بیشتر به وضعیت عصبی دستگاه عصبی صورت سوق می دهد و با آرامش و ریکس شدن و خواب آرام بر طرف می شود . ولی اگر این پریدن بطور همیشگی باشد باید به تیکهای عصبی صورت توجه کرد که این خود از مسائل عصبی منشا می گیرد و باید از طریق استفاده از دوز مورد نیاز دارو برای مدتی استفاده کرد. باید توجه داشته باشیم که افتادگی پلک وجود نداشه باشد که این مداوایش مقوله ای جداگانه است.
خوف النور :photophobis
علت این عارضه بیشتر از التهابات قرنیه ، افاکی ، و …… چشم است .با شیوع کمتری در تب های ویروسی مانند آنفلونزا ، و ذات الریه نیز خوف النور معمولا با با درد کره چشم عارض می شود.
اورام ملتحمه چشم : conjunctivitis
ورم ملتحمه چشمی ممکنست میکروبی باشد که بطور معمول با استفاده از دارو های سولفامید موضعی ظرف ۱۰ یا ۱۴ روز بهبود می یابد و یا اینکه ویروسی باشد که معمولا با تب و فارنژیت و ورم غدد لنفاوی همراه است که بعد از ۲ هفته با استفاده از سولفامید ها بهبود می یابد.
تراخم : trachoma
تراخم در مناطق آلوده یکی از علل شایع کوری است که در سنین کودکی افراد را مبتلا می کند . شروع تراخم در کودکان بصورت پنهان و همراه با علائم مختصر است لیکن در افراد بالغ بیماری بصورت حاد جلب توجه می کند و با علائمی چون قرمزی چشم ، خارش، اشکریزی ، و مختصر ترشح همراه است . لذا توجه به همه بیماری های چشمی جهت ایمن سازی توصیه می شود. سرایت بیماری تراخم مستقیم و از راه دستهای آلوده یا حوله یا مواد آرایشی چشم و دیگر اشیاء آلوده صورت می گیرد.درمان اصلی تراخم تجویز تتراسیکلین است که برای ۳ تا ۵ هفته مصرف می شود.در صورتی که درمان بموقع انجام شود هیچ عارضه ای بر جا نمی گذارد.
بیماری های مقاربتی و چشم usion kerauoconjunctivitis lincl
بسیاری بیماری های مقاربتی هم موجب بیماریهای چشمی میشود.نوزادانی که از مادران مبتلا متولد می شوند در اثر نفوذ ترشحات آلوده تناسلی به چشم گرفتار عارضه چشمی می شوند.در افراد بالغ سرایت از راه مقاربت و متعا قب آن آلوده شدن چشم و یا ندرتا با آب آلوده صورت میگیرد .علائم بیماری قرمزی چشم ، وجود ترشحات و حالت تحریک چشم ، غدد لنفاو ی کوچک جلوی گوش هم ممکنست مختصر ورمی پیدا کند لیکن معمولا درد ندارد. بیماری تراخم اگر بموقع تشخیص داده شود و داروهای مورد نیاز مثل تتراسیکلین خوراکی استفاده شود آثاری بر جا نمی گذارد. استخرهای شنا هم عامل انتقال بیماری می تواند باشدو بهمین جهت عارضه چشمی را ورم ملتحمه چاله حوضی یا استخری نام داده اند.لیکن اگر به آب استخر مقدار کافی کلر اضافه کنند عامل سرایت بیماری از بین می رود.
ناخنک چشم :pterygium
ناخنک پرده گوشتی رنگ و مثلثی شکل است که ابتدای آن از گوشه داخلی چشم شروع می شود و ممکنست یک طرفه یا دو طرفه باشد.وجود یک زمینه ارثی احتمال دارد . بر داشتن آن با جراحی در صورتی که مانع دید بشود ضرورت پیدا می کند.لیکن بعد از جراحی ممکنست عود کند.
گل مژه :hordeolum
نوعی آبسه استافیلوکوکی است که با قرمزی و ورم موضعی و درد پلک فوقانی یا تحتانی ظاهر می شود. دو نوع بیرونی و درونی دارد.نوع درونی آن در ملتحمه درونی چشم سر باز می کند و لیکن در نوع بیرونی آن در حاشیه پلکها سر باز می کند. در حقیقت همان نوعی از عفونت است که ما آن را گل مژه می نامیم.علامت اصلی آن درد است که شدت آن با حجم ورم متناسب است. کمپرس آب گرم مفید است و موجب سرعت در رسیدن و سر باز کردن آبسه می شود.
آب مروارید یا کاتاراکت : cataract
کاتاراکت یا آب مروارید عبارت از تیره شدن عدسی چشم است و علت آن در اکثر موارد پیری است بطوری که اکثر افراد بالا تر از ۶۰ سال تا درجه ای گرفتار تیرگی عدسی چشم می باشند. در بعضی موارد علت کاتاراکت ضربه یا بیماری های عمومی است و بعضی از اشکال کاتاراکت نیز حالت مادرزادی دارد.هر چه عدسی کدرتر می شود و کاتاراکت پیشرفت می کند دیدن شبکیه مشکل تر می شود تا زمانیکه کدورت عدسی بکلی مانع از دیدن شبکیه می شود . در این زمان است که مردمک به رنگ سفید در می آید و اصطلاحا گفته می شود آب مروارید رسیده است . کاتاراکت معمولا دو طرفی است لیکن معمولا کدورت هر دو چشم به یک نسبت و همزمان پیشرفت نمی کند. درمان با عمل جراحی است .
آب سیاه : acute ( angle _closure ) glaucoma
آب سیاه یا حمله گلوگوم بعلت مسدود شدن گوشه یا زاویه اطاق قدامی رخ می دهد زیرا مایع زجاجیه از این زاویه جذب می شود و در صورت بسته شدن آن فشار داخلی چشم بالا می رود و موجب حمله گلوگوم می شود. افزایش اپی نفرین در بدن در مواقع هیجانات عصبی ، نشستن در محل تاریک سینما یا تئاتر و حالات نظیر دیگری که موجب اتساع مردمک چشم می شود همه و همه می تواند پیدایش حمله گلوگوم در افراد مستعد ( دارای اطاق قدامی تنگ ) می شود درمان جراحی است . در صورتیکه ۲ تا ۵ روز از آغاز حمله درمان نشود ممکنست منجر به کوری دائمی شود.
انحراف چشم
شرح بیماری
انحراف چشم عبارت است از عدم هماهنگی حرکت عضلات یا توانایی تمرکز بین دو چشم که باعث میشود چشم‌ها در جهات متفاوتی قرار بگیرند. ممکن است یک یا هر دو چشم به داخل (چشم‌های ضربدری) یا خارج («چشم نهنگ») بچرخند. هم‌راستایی چشم‌ها در بدو تولد کاملاً تکامل نیافته است. تغییر موقعیت تکامل حقیقی چشم در ۴-۳ ماهگی خود را نشان می‌دهد ولی ممکن است در کودکی یا دیرتر رخ دهد.
علایم شایع
ناهماهنگی حرکات چشم‌ها. در بعضی موارد تنها در موقع نگاه کردن به جهت‌های خاصی، قابل مشاهده است.
دوبینی (گاهی)
دید با تنها یک چشم همراه با فقدان درک عمقی
علل
حرکت چشم توسط پیام‌هایی کنترل میشود که از مغز به ۴ عضله دور چشم می‌روند.
عدم هماهنگی حرکتی از موارد زیر ناشی می‌گردد:
عدم توازن عضلانی بین دو چشم
فقدان توانایی تمرکز یکسان در چشم‌ها. مغز نمی‌تواند تصاویر دارای تمرکز متفاوت را تحمل کند لذا پیام‌های حاصل از یک میدان دید را در نظر نمی‌گیرد. سرانجام چشم ضعیف‌تر در اثر استفاده نامناسب، بلااستفاده میشود و یک چشم «تنبل» یا سرگردان ایجاد می‌گردد.
آسیب مغزی یا آسیب به سر (نادر)
عوامل افزایش دهنده خطر
سابقه خانوادگی انحراف چشم
نشانگان داون
بیماری تیرویید
تومور چشم
آسیب به دستگاه عصبی مرکزی جنین
آسیب زایمانی
استفاده نامناسب از چشم
پیشگیری
پیشگیری خاصی ندارد.
عواقب مورد انتظار
انحراف چشم را می‌توان با تشخیص و درمان زودرس، تصحیح کرد. بدون درمان فوری ممکن است کاهش بینایی در یک چشم دایمی شود.
بسیاری افراد با دید یک چشمی سازگار می‌شوند و یاد می‌گیرند تمامی فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری های خود از قبیل رانندگی را با یک چشم انجام دهید. در صورت از دست رفتن دید یک چشم، از چشم دیگر در برابر آسیب محافظت بسیاری به عمل آورید. برای ورزش و سایر فعالیت در زمان ابتلا به این بیماری ها از جمله درودگری یا جوشکاری که خطر آسیب بالایی دربر دارند، از عینک محافظ استفاده کنید.
